Sỏi thận: Nguyên Nhân, Triệu Chứng Và Phương pháp Điều Trị 

Sỏi thận là một tình trạng phổ biến trong hệ tiết niệu, xảy ra khi các khoáng chất lắng đọng trong thận và kết tinh thành những viên sỏi cứng. Bệnh có thể gây đau đớn dữ dội và làm gián đoạn chức năng lọc máu của thận nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về nguyên nhân, triệu chứng, cũng như các phương pháp điều trị và phòng ngừa bệnh sỏi thận hiệu quả.

Sỏi thận là gì?

Sỏi thận là sự hình thành của các khoáng chất và muối lắng đọng trong thận, kết tinh thành các viên sỏi cứng. Những viên sỏi này có thể có kích thước khác nhau và gây ra các vấn đề khi di chuyển trong đường tiết niệu, gây đau đớn và cản trở dòng chảy của nước tiểu. Sỏi thận là một tình trạng khá phổ biến trong hệ tiết niệu.

Dấu hiệu sỏi thận

Một số dấu hiệu nhận biết trong thận có sỏi bao gồm:

• Đau lưng dưới hoặc bên hông: Cơn đau có thể lan xuống bụng dưới, hông hoặc vùng bẹn khi sỏi di chuyển trong đường tiết niệu.
• Đau khi đi tiểu: Nếu sỏi di chuyển xuống niệu quản hoặc bàng quang, có thể gây đau và khó chịu khi đi tiểu.
• Nước tiểu có máu: Nước tiểu có thể có màu hồng, đỏ hoặc nâu nếu sỏi cọ xát và làm tổn thương niêm mạc đường tiết niệu.
• Nước tiểu đục hoặc có mùi hôi: Nhiễm trùng có thể xuất hiện cùng với sỏi thận, gây ra mùi khó chịu và nước tiểu đục.
• Đi tiểu nhiều lần hoặc tiểu rắt: Khi sỏi nằm trong bàng quang, nó có thể gây kích thích và làm tăng cảm giác buồn tiểu, mặc dù mỗi lần tiểu rất ít.
• Buồn nôn và nôn mửa: Cơn đau từ sỏi thận có thể kích hoạt hệ thần kinh tiêu hóa, gây ra buồn nôn và nôn.
• Sốt và ớn lạnh: Nếu kèm theo sốt, đây có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng đường tiết niệu, một biến chứng nghiêm trọng của sỏi thận.

Nguyên nhân gây bệnh

Nguyên nhân gây bệnh sỏi thận có thể do nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm:

• Uống không đủ nước: Khi cơ thể thiếu nước, nồng độ khoáng chất trong nước tiểu tăng cao, dẫn đến hình thành sỏi.
• Chế độ ăn uống không hợp lý: Ăn quá nhiều thực phẩm giàu oxalate, canxi, protein động vật hoặc muối có thể làm tăng nguy cơ tạo sỏi thận.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Các vi khuẩn trong nhiễm trùng có thể làm thay đổi cân bằng hóa học của nước tiểu, tạo điều kiện cho sỏi hình thành.
• Di truyền: Một số người có yếu tố di truyền khiến họ dễ bị sỏi thận hơn, do cơ thể sản xuất quá nhiều canxi hoặc oxalate.
• Rối loạn chuyển hóa: Các bệnh lý như tiểu đường, béo phì, bệnh gout hoặc các vấn đề về chuyển hóa canxi, oxalate cũng có thể gây ra sự lắng đọng khoáng chất trong thận, dẫn đến sỏi thận.
• Dùng thuốc: Một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu hoặc thuốc bổ sung canxi có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi thận.

Đối tượng dễ bị bệnh

Đối tượng dễ bị sỏi thận thường bao gồm những người có các yếu tố nguy cơ cao hơn so với người bình thường. Cụ thể:

• Những người không uống đủ lượng nước trong ngày.
• Người ăn nhiều thực phẩm chứa oxalate (như rau bina, socola), canxi, protein động vật hoặc muối.
• Bệnh nhân có tiền sử gia đình mắc bệnh sỏi thận.
• Đối tượng bị béo phì và các rối loạn chuyển hóa liên quan đến béo phì.
• Người bị bệnh lý chuyển hóa như gout, đái tháo đường, cao huyết áp, hoặc các rối loạn chuyển hóa canxi, axit uric hoặc oxalate.
• Đối tượng có tiền sử bị bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Người sử dụng thuốc bổ sung canxi hoặc thuốc lợi tiểu.
• Những người ít vận động.
• Nam giới từ 30 đến 50 tuổi có tỷ lệ mắc sỏi thận cao hơn những đối tượng khác.

Sỏi thận có nguy hiểm không?

Sỏi thận có thể nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Mặc dù một số trường hợp sỏi nhỏ có thể tự thoát ra ngoài qua đường tiết niệu mà không gây vấn đề nghiêm trọng. Nhưng sỏi lớn hoặc không được xử lý đúng cách có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như:

• Tắc nghẽn đường tiết niệu: Sỏi gây tắc nghẽn trong niệu quản dẫn đến ứ đọng nước tiểu trong thận, gây đau dữ dội và khó khăn khi đi tiểu.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Sỏi thận tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, gây nhiễm trùng đường tiết niệu, viêm bể thận. Nếu không được điều trị kịp thời sẽ gây ra nhiễm trùng huyết.
• Suy thận: Nếu sỏi thận gây tắc nghẽn hoặc làm tổn thương thận kéo dài, chức năng thận có thể bị suy giảm. Tình trạng này nếu không được điều trị có thể dẫn đến suy thận.
• Hỏng thận một bên: Sỏi lớn hoặc tắc nghẽn kéo dài sẽ gây ra tình trạng hỏng thận một bên do thận bị quá tải hoặc không thể hoạt động bình thường.
• Đau đớn kéo dài: Sỏi thận gây ra những cơn đau dữ dội ở lưng dưới, hông hoặc vùng bẹn, gây khó chịu và ảnh hưởng đến cuộc sống.
• Tiểu ra máu: Khi sỏi di chuyển trong đường tiết niệu có thể làm tổn thương niêm mạc, dẫn đến tiểu ra máu. Điều này không chỉ gây đau mà còn gây nguy hiểm nếu sỏi không được điều trị.

Khi nào nên đi khám bác sĩ?

Sỏi thận có thể gây ra những vấn đề nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Do đó bạn nên đến gặp bác sĩ ngay khi có các triệu chứng sau:

• Đau lưng hoặc đau bên hông dữ dội.
• Đau lan xuống vùng bụng dưới hoặc bẹn.
• Tiểu ra máu.
• Nước tiểu có mùi hôi hoặc đục.
• Sốt và ớn lạnh.
• Buồn nôn và nôn mửa
• Khó tiểu hoặc tiểu không ra.
• Đau khi đi tiểu.
• Bệnh lý kèm theo như đái tháo đường, tăng huyết áp hoặc tiền sử mắc bệnh thận.

Chẩn đoán sỏi thận

Dưới đây là các phương pháp phổ biến để chẩn đoán sỏi thận:

Khai thác triệu chứng lâm sàng

Bác sĩ hỏi về các triệu chứng như đau lưng, đau bên hông, tiểu ra máu, đau khi đi tiểu, tiền sử mắc bệnh sỏi thận hoặc các bệnh lý liên quan khác.

Xét nghiệm nước tiểu

Xét nghiệm nước tiểu cho biết sự hiện diện của máu, vi khuẩn hoặc tinh thể khoáng chất trong nước tiểu.  

Xét nghiệm máu

Xét nghiệm máu giúp xác định mức độ canxi, axit uric hoặc các chất khác trong máu có thể liên quan đến sỏi thận. Bác sĩ cũng sẽ kiểm tra chức năng thận để đánh giá xem thận có bị ảnh hưởng do sỏi thận hay không.

Phương pháp chẩn đoán hình ảnh

• Siêu âm thận: Để phát hiện sỏi trong thận hoặc đường tiết niệu và giúp xác định kích thước và vị trí của sỏi.
• Chụp cắt lớp vi tính: Phát hiện các viên sỏi nhỏ, thậm chí dưới 1mm, và đánh giá rõ ràng vị trí của chúng trong thận hoặc niệu quản.
• Chụp X-quang hệ tiết niệu: Sử dụng tia X để kiểm tra thận, niệu quản và bàng quang.
• Chụp X-quang cản quang: Sử dụng chất cản quang để làm nổi bật hệ tiết niệu trong hình ảnh X-quang, giúp xác định vị trí sỏi rõ ràng hơn.

Phân tích sỏi đã thải ra

Nếu bạn đã thải ra sỏi qua đường tiểu, bác sĩ sẽ tiến hành phân tích thành phần của viên sỏi để xác định loại sỏi. Từ đó có thể đề xuất các biện pháp phòng ngừa phù hợp.

Xét nghiệm chức năng thận

Các xét nghiệm khác như GFR (tốc độ lọc cầu thận) hoặc đo lượng creatinine trong máu có thể được thực hiện để đánh giá chức năng của thận. Đặc biệt nếu sỏi thận gây ảnh hưởng đến quá trình lọc và bài tiết nước tiểu.

Phương pháp điều trị

Phương pháp điều trị sỏi thận phụ thuộc vào kích thước, vị trí và thành phần của sỏi, cũng như triệu chứng và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân. 

Điều trị sỏi thận nhỏ

• Uống nhiều nước: Nếu sỏi nhỏ (dưới 4mm), uống nhiều nước (khoảng 2-3 lít mỗi ngày) có thể giúp thải sỏi ra ngoài qua đường tiết niệu.
• Thuốc giảm đau: Sỏi nhỏ có thể gây đau khi di chuyển, bác sĩ có thể kê thuốc giảm đau như ibuprofen hoặc acetaminophen để giảm triệu chứng.
• Thuốc giãn cơ trơn niệu quản: Một số loại thuốc như tamsulosin có thể giúp giãn niệu quản, giúp sỏi dễ dàng di chuyển và thải ra ngoài hơn.
• Điều chỉnh chế độ ăn: Tránh các thực phẩm giàu oxalate như rau bina, socola, thực phẩm giàu protein động vật để giảm nguy cơ hình thành sỏi.

Điều trị sỏi thận lớn hoặc không tự thải được

• Tán sỏi ngoài cơ thể bằng sóng xung kích: Phương pháp này sử dụng sóng xung kích để tạo ra lực làm vỡ sỏi thành các mảnh nhỏ, sau đó các mảnh sỏi có thể được thải ra ngoài qua nước tiểu. Đây là phương pháp phổ biến cho sỏi có kích thước trung bình.
• Nội soi niệu quản: Bác sĩ sử dụng ống nội soi đưa qua niệu đạo để tiếp cận sỏi trong thận hoặc niệu quản. Sau đó, sỏi có thể được lấy ra hoặc phá vỡ bằng laser.
• Tán sỏi qua da: Đây là phương pháp tán sỏi qua một vết rạch nhỏ ở lưng, sử dụng ống nội soi để tiếp cận và phá vỡ các viên sỏi lớn trong thận. Phương pháp này được sử dụng cho sỏi có kích thước lớn hơn hoặc nằm ở các vị trí khó tiếp cận.

Điều trị sỏi trong trường hợp bị nhiễm trùng

• Kháng sinh: Nếu sỏi gây nhiễm trùng đường tiết niệu, bác sĩ sẽ kê kháng sinh để điều trị nhiễm trùng trước khi tiến hành loại bỏ sỏi.
• Phẫu thuật mở: Trong trường hợp sỏi lớn hoặc phức tạp, sỏi gây ra các biến chứng nghiêm trọng như nhiễm trùng hoặc suy thận, bác sĩ có thể phải thực hiện phẫu thuật mở để lấy sỏi.

Phòng ngừa hình thành sỏi

Để phòng ngừa hình thành sỏi thận, bạn có thể thực hiện các biện pháp sau:

• Uống 2-3 lít nước/ngày giúp nước tiểu loãng hơn. Từ đó giảm nguy cơ lắng đọng khoáng chất hình thành sỏi.
• Uống thêm nước khi bạn đổ mồ hôi nhiều hoặc trong môi trường nóng để bù lại lượng nước mất qua mồ hôi.
• Ăn nhiều muối có thể làm tăng lượng canxi trong nước tiểu, góp phần tạo thành sỏi thận. Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh và các loại gia vị chứa nhiều muối.
• Thực phẩm như rau bina, củ cải đường, khoai tây chiên, hạt điều và socola chứa nhiều oxalate, làm tăng nguy cơ hình thành sỏi oxalate canxi. Nên ăn những loại thực phẩm này vừa phải.
• Để giảm nguy cơ hấp thụ oxalate, hãy bổ sung canxi từ sữa, pho mát, sữa chua. Tuy nhiên, hạn chế các chất bổ sung canxi không cần thiết vì chúng có thể làm tăng nguy cơ sỏi thận.
• Hạn chế ăn quá nhiều thịt, gia cầm, trứng và hải sản vì có thể làm tăng axit uric và góp phần hình thành sỏi axit uric.
• Ăn nhiều rau củ và trái cây vì chúng giàu chất xơ và chất chống oxy hóa giúp cải thiện chức năng thận và ngăn ngừa sự lắng đọng của khoáng chất.
• Duy trì cân nặng hợp lý vì thừa cân béo phì làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tiểu đường và gout, gây ra sự tích tụ axit uric và dẫn đến sỏi thận.
• Thực hiện các bài tập thể dục nhẹ nhàng và vừa phải sẽ giúp cải thiện sức khỏe toàn diện và hỗ trợ phòng ngừa sỏi thận.
• Chanh chứa citrat, giúp ngăn ngừa sự kết tinh của canxi oxalate. Uống nước chanh hoặc thêm chanh vào nước uống sẽ giúp giảm nguy cơ hình thành sỏi.
• Việc bổ sung quá nhiều canxi và vitamin C có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi. Thay vào đó, nên bổ sung dinh dưỡng từ các nguồn tự nhiên.

Sỏi thận là một vấn đề sức khỏe có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm và có biện pháp chăm sóc đúng cách. Bằng cách duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, uống đủ nước và theo dõi sức khỏe định kỳ, bạn có thể giảm nguy cơ mắc sỏi thận và bảo vệ sức khỏe hệ tiết niệu. Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nghi ngờ, hãy đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.